Panem et Circenses dhe Dhia e Komshiut

Një burrë qëndron i vetmuar në banak. E shikon një gjerman dhe i thotë banakierit ta qerasin me një birrë. – Unë jam Jezusi, thotë burri i vetmuar. Si shpërblim për veprimin tënd fisnik dua të të plotësoj një dëshirë. – Kam një komshi i cili ka një Benz G Class. E shikoj se sa shpejt e me rehati shkon në punë. Dua edhe unë të tillë, thotë gjermani dhe Jezusi ia plotëson direkt dëshirën. Pak me vonë, Jezusin e qeras një francez me shampanjë. Kur Jezusi e pyet se çfarë dëshira ka, ai përgjigjet: komshiu im ka një shtëpi pushimi në Korsikë ku shkon dhe dëfrehet çdo verë. Dua edhe unë një shtëpi të tillë. Jezusi sigurisht që ia plotëson dëshirën. Pak më vonë Jezusin e qeras një italian me një gotë verë. Kur Jezusi e pyet se çfarë do, ai përgjigjet se komshiu i tij ka një skaf me të cilin udhëton përgjatë bregdetit italian. Edhe këtij i plotësohet dëshira, sigurisht. Më pas Jezusit i ofrohet një dopio raki manaferre nga një shqiptar. Jezusi e pyet se çfarë dëshire ka dhe shqiptari përgjigjet: Pranë meje jeton një burrë i cili ka një dhi. E shikoj se si çdo ditë i merr qumështin me të cilin bën djathë e kos. E shikoj se si fëmijët e tij argëtohen duke luajtur me dhinë. E shikoj çfarë lumturie i sjell kjo dhia familjes së komshiut. – Pra, do edhe ti një dhi, e ndërpret Jezusi. – Jo, i përgjigjet shqiptari. Dua që ti ngordhi dhia komshiut.

Panem et circenses është një shprehje latine e cila i atribuohet poetit satirik latin Juvenal. Përkthimi fjalë për fjalë i shprehjes është bukë e cirqe. Juvenali e përdori këtë shprehje në një shkrim ku kritikonte vendimet e politikanëve romak që në vitin 140 pas erës së re i ofronin të varfërve grurë pa pagesë në mënyrë që ato të kënaqeshin e ti jepnin sërish votën. Përveç bukës, politikanët i ofronin shfaqje me cirqe që popullsia të argëtohej. Juvenali vinte në dukje se tanimë popullata romake nuk interesohej për përfshirjen e saj të shquar në politik e politikbërje por donte vetëm të mbushte barkun e të argëtohej. Ndërkohë, krerët e perandorisë abuzonin me pushtetin e tyre. Shprehja panem et circenses mendoj se gjen vend në të gjitha shoqëritë, pasi në thelb të gjithë njerëzit jemi njësoj pavarësisht kombit apo racës, por në rastin e këtij shkrimi dëshiroj ta vendos në kontekstin shqiptar.

Si fillim duhet bërë një veçim midis dy gjeneratave kryesore që jetojnë në Shqipëri: atyre që e kanë jetuar regjimin komunist dhe atyre që kanë jetuar pas ndryshimit të sistemit, në demokracinë i thënshi. Nga njëra anë kemi një brez i cili është mësuar ti përkasë një shoqërie të mbyllur, të mbaj kokën ulur, të ketë frikë, të jetë e nënshtruar e të kënaqet me pak. Kemi një brez i cili është rritur i uritur, dhe është edukuar dhe indoktrinuar me idenë utopike të barazisë, ndjekjes së rregullave, dhe realizmit të egër socialist. Kemi një brez ku devijimi nga normat e rregullat, apo thjesht vënia e tyre në pyetje është e dënueshme për personin dhe familjen e tij. Kemi një brez ku individët trajtohen si ingranazhe të cilët kanë nevojë veç për vaj (bukë). Dyshoj se ka ndonjë gjuhë tjetër kur ndjenja e urisë shprehet me dëshirën për bukë.

Nga ana tjetër kemi një gjeneratë të lindur e të rritur në konflikt. Një gjenerate të lindur e të rritur në një shoqëri në tranzicion ku 30 vite nuk mjaftojnë për të adresuar historinë, kështu që vendosim ta injorojmë ose ta tjetërsojmë atë. Një gjenerate ku mendësia e indoktrinuar e një sistemi totalitar bie ndesh me vlerat dhe anti-vlerat e perëndimit që pandehim se i përkasim. Një gjenerate që i kërkohet të bëj ëndrra europiane e në të njëjtën kohë të kënaqet me arritje shqiptare. Këto dy gjenerata bashkëjetojnë në këtë vendin mistik të quajtur Shqipëri.

Tani lë të kthehemi në pikënisjen tonë. Panem et circenses. Bukë e cirqe. Gjenerata që ka përjetuar komunizmin, siç përmenda më lartë, kërkon dhe kënaqet me bukë. Nëse çmimi i saj rritet me 10 apo 20 lek nuk është problem për tu shqetësuar apo për tu ngritur për sa kohë që mbijetesa nuk vihet në diskutim. Po ashtu, kjo gjeneratë duhet të mbahet e zënë. Gjatë regjimit totalitar ishte e zënë me punë (“vullnetare”) ndërsa tani është e zënë me cirkun politik. Çdo natë edhe një episod i ri i telenovelës më të shikuar të quajtur politika shqiptare dhe të transmetuar në çdo televizion. Kur politika bëhet tepër e lodhshme atëherë televizori të ofron emisione “reality”, telenovela, drama e çdo lloj opiumi tjetër për ti mbajtur njerëzit tepër të përfshirë për të menduar (në mënyrë kritike e të pavarur).

Nga ana tjetër ndodhet një brez i cili rritet me dëshirën e prindërve për një punë shteti ku rroga do të jetë e sigurt, njësoj si pushimet zyrtare. Këtij brezi i thuhet se Shqipëria nuk ndryshon, nuk ka shpresë dhe i kërkohet të ul kokën e të pranoj realitetin ose të marri trastën e të largohet. Është ironike që po këtë brez e ngarkojnë me përgjegjësinë e ndryshimit të shoqërisë dhe shtetit shqiptar. Rinisë së sotme nga njëri vesh i trumbetohet se është e ardhmja dhe ndryshimi, nga veshi tjetër se nuk ka shpresë pasi në shfaqjen e historisë shqiptare ndryshojnë vetëm aktoren, jo vepra, ndërkohë që sytë i bombardohen me jetët bombastike të të famshmëve, të pasurve, të bukurve, e modeleve të suksesit. Rinisë së mësuar me kafe dhe se ka kohë për të punuar e për të bërë ndryshim në shoqëri i ikën koha me foto, “like” dhe “followers”.

Panem et circenses. Një nga problemet e shoqërisë së sotme shqiptare është se ndodhet thellë në zonën e rehatisë. Kur dikush nuk vuan për bukë – kujdes, them bukë jo gjellë – dhe ndihet ngrohtë në krevatin e tij, pse të ngrihet për tu rropatur, për të nxjerr nga balta një gomar që ndoshta kurrë nuk ka për ti shërbyer (në mënyrë direkte)? Kur dikush është duke u argëtuar në realitetin virtual, pse ti heq syzet për të parë fëmijën të veshur me lecka që i lyp 10, 20 Lek (për të ngrënë ose/dhe për marrë cigare) dhe që e vështron drejt e në shpirt? Këto nuk janë përgjegjës as për gomarin që ka ngecur në baltë e as për fëmijën e varfër, apo jo..?

Një nga problemet e tjera është dhia komshiut. Duke u rritur të varfër e me frymën a barazisë utopike ndihemi të kënaqur me pak, me atë dhinë tonë të zgjebosur me bishtin përpjetë që ofron mjaftueshëm qumësht për të na mbajtur gjallë dhe nuk duam askush të këtë asgjë më shumë. Mos adresimi ose keq adresimi i një mentaliteti të gabuar e të indoktrinuar për 50 vite, gjatë këtyre 30 viteve, na ka sjellë në këtë situatë ku individualizmi i varfanjakut mbizotëron në krahasim me mirëqenien e përbashkët. Fatkeqësisht, shprehja “dështimi jot, suksesi im” gjen ende vend në këtë vend mistik.

Pyetja si të adresojmë elefantin dhe dhinë në dhomë e ka një përgjigje shumë të thjeshtë. Duke lexuar e duke menduar në mënyrë kritike e të pavarur për ato që lexojmë, për ato shikojmë e dëgjojnë. Analizimi, zbërthimi, kuptimi janë rruga e vetme drejt adresimit të problemeve të cilat do të vazhdojnë të ekzistojnë për sa kohë që do të ketë bukë e cirqe. Fatkeqësisht, ato do të ekzistoj edhe pasi të ngordhi dhia e komshiut.